भारतात ७ मे २०२५ रोजी देशभरात नागरी संरक्षणासाठी मॉक ड्रिल (Mock Drill) आयोजित करण्याचे निर्देश केंद्रीय गृह मंत्रालयाने सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांना दिले आहेत. ही मॉक ड्रिल आपत्कालीन परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी नागरिक आणि सुरक्षा यंत्रणांना तयार करण्याच्या उद्देशाने आयोजित केली जात आहे. विशेषतः, जम्मू-काश्मीरमधील पहलगाम येथे २२ एप्रिल २०२५ रोजी झालेल्या दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारत-पाकिस्तान दरम्यान वाढलेल्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर ही मॉक ड्रिल महत्त्वपूर्ण मानली जात आहे. या लेखात मॉक ड्रिलचा उद्देश, त्याचे स्वरूप, आणि त्याचे महत्त्व याबाबत सविस्तर माहिती दिली आहे.
मॉक ड्रिल म्हणजे काय?
मॉक ड्रिल हा एक सराव आहे, ज्यामध्ये युद्ध, दहशतवादी हल्ला, नैसर्गिक आपत्ती किंवा अन्य आपत्कालीन परिस्थिती उद्भवल्यास काय करावे याची रंगीत तालीम केली जाते. यामुळे प्रशासन आणि नागरिकांना आपत्कालीन परिस्थितीत त्वरित आणि प्रभावीपणे प्रतिसाद देण्यासाठी तयार करता येते. मॉक ड्रिलद्वारे सुरक्षा यंत्रणांची कार्यक्षमता, संनियंत्रण केंद्रांची कार्यप्रणाली, आणि नागरिकांची तयारी तपासली जाते.
मॉक ड्रिलचा उद्देश –
केंद्रीय गृह मंत्रालयाने ७ मे रोजी आयोजित केलेल्या मॉक ड्रिलचे मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे आहेत:
नागरी संरक्षण जागरूकता: नागरिकांना, विशेषतः विद्यार्थ्यांना, हवाई हल्ला किंवा शत्रूच्या हल्ल्यापासून स्वतःचे संरक्षण कसे करावे याचे प्रशिक्षण देणे.
सुरक्षा यंत्रणांची तयारी: हवाई हल्ल्याची चेतावणी देणाऱ्या सायरन प्रणाली, संनियंत्रण कक्ष (Control Rooms), आणि संचार यंत्रणांची (Hotline/Radio Links) कार्यक्षमता तपासणे.
आपत्कालीन योजना: ब्लॅकआउट, महत्त्वाच्या पायाभूत सुविधांचे संरक्षण, आणि नागरिकांच्या सुरक्षित स्थलांतराच्या योजनांचा सराव करणे.
नागरिकांची मानसिक तयारी: आपत्कालीन परिस्थितीत घाबरून न जाता योग्य प्रतिसाद देण्यासाठी नागरिकांना मानसिकदृष्ट्या सज्ज करणे.
मॉक ड्रिलचे स्वरूप-
ही मॉक ड्रिल देशातील २४४ नागरी संरक्षण जिल्ह्यांमध्ये (Civil Defence Districts) आयोजित केली जाणार आहे. यात खालील प्रमुख बाबींचा समावेश असेल:
हवाई हल्ला सायरन: हवाई हल्ल्याची सूचना देणारे सायरन वाजवले जातील. या सायरनचा आवाज १२०-१४० डेसिबलपर्यंत असतो आणि २ ते ५ किलोमीटरपर्यंत ऐकू येतो. यामुळे नागरिकांना सुरक्षित ठिकाणी लपण्याची सूचना मिळेल.
प्रशिक्षण: शाळा, महाविद्यालये, मॉल, रेल्वे स्थानके, बस स्टँड यांसारख्या गर्दीच्या ठिकाणी नागरिकांना आणि विद्यार्थ्यांना स्वसंरक्षणाचे प्रशिक्षण दिले जाईल.
ब्लॅकआउट सराव: हल्ल्याच्या वेळी वीजपुरवठा खंडित करण्याचा (Blackout) आणि महत्त्वाच्या ठिकाणांचा छद्मवेश (Camouflage) करण्याचा सराव केला जाईल.
सुरक्षित स्थलांतर: नागरिकांना सुरक्षित ठिकाणी हलवण्याच्या योजनांचा सराव होईल.
संचार यंत्रणांची चाचणी: भारतीय वायुसेनेसह हॉटलाइन आणि रेडियो संचार लिंक्सची कार्यक्षमता तपासली जाईल.
मॉक ड्रिलची पार्श्वभूमी –
ही मॉक ड्रिल १९७१ नंतर प्रथमच इतक्या मोठ्या प्रमाणावर आयोजित केली जात आहे. १९७१ मध्ये भारत-पाकिस्तान युद्धादरम्यान अशा प्रकारची मॉक ड्रिल घेण्यात आली होती. सध्याच्या मॉक ड्रिलचे कारण म्हणजे पहलगाम येथील दहशतवादी हल्ला, ज्यामध्ये २६ नागरिकांचा मृत्यू झाला होता. या हल्ल्यामुळे भारत-पाकिस्तान दरम्यान तणाव वाढला असून, भारताने आपली संरक्षण तयारी मजबूत करण्यासाठी ही पावले उचलली आहेत.
पाकिस्तानच्या संरक्षणमंत्र्यांनी भारत एलओसीवर हल्ला करू शकतो अशी शक्यता व्यक्त केली आहे, तर भारताने हल्ल्याच्या मास्टरमाइंडला शिक्षा करण्याची तयारी दर्शवली आहे. या पार्श्वभूमीवर मॉक ड्रिल हा केवळ सराव नसून भारताच्या संरक्षण सज्जतेचा एक भाग आहे.
मॉक ड्रिलचे महत्त्व –
राष्ट्रीय सुरक्षेला प्राधान्य: ही मॉक ड्रिल देशाच्या सुरक्षा यंत्रणांना सज्ज ठेवण्यास मदत करेल आणि नागरिकांमध्ये आत्मविश्वास निर्माण करेल.
नागरिकांची जागरूकता: आपत्कालीन परिस्थितीत काय करावे आणि काय करू नये याची माहिती नागरिकांना मिळेल.
आंतरराष्ट्रीय संदेश: भारताची संरक्षण तयारी आणि नागरी संरक्षणाची क्षमता जगाला दाखवण्याचा हा प्रयत्न आहे.
प्रशासकीय समन्वय: स्थानिक प्रशासन, पोलीस, अग्निशमन दल, आणि अन्य यंत्रणांमधील समन्वय सुधारेल.
नागरिकांसाठी सूचना-
सायरनचा अर्थ समजून घ्या: सायरन वाजल्यास घाबरू नका, हे मॉक ड्रिलचा भाग आहे. स्थानिक प्रशासनाच्या सूचनांचे पालन करा.
प्रशिक्षणात सहभागी व्हा: शाळा, कार्यालये किंवा सार्वजनिक ठिकाणी आयोजित प्रशिक्षणात सक्रिय सहभाग घ्या.
जागरूक राहा: स्थानिक प्रशासन आणि माध्यमांद्वारे मॉक ड्रिलबाबत माहिती मिळवा.
सुरक्षितता प्रथम: मॉक ड्रिलदरम्यान सुरक्षित ठिकाणी जाण्याचा सराव करा.
७ मे २०२५ रोजी होणारी मॉक ड्रिल ही भारताच्या नागरी संरक्षण आणि राष्ट्रीय सुरक्षेच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण आहे. ही केवळ रंगीत तालीम नसून, देशाला युद्धकालीन किंवा आपत्कालीन परिस्थितीसाठी तयार करण्याचा एक प्रयत्न आहे. नागरिकांनी या मॉक ड्रिलला गांभीर्याने घेऊन त्यात सहभागी होणे आवश्यक आहे. यामुळे आपण स्वतःचे आणि आपल्या समाजाचे संरक्षण अधिक प्रभावीपणे करू शक
